اعمال ماه شوّال؛ شب اوّل ماه (شب عید فطر)

اعمال ماه شوّال: براى این ماه اعمال مشترکه خاصّى ذکر نشده است و امّا اعمال مخصوص آن: شب اوّل ماه (شب عید فطر): از شب هاى بسیار مبارک است و در فضیلت و اهمّیّت آن، همین بس که در بعضى از روایات آمده است، اهمّیّت آن کمتر از شب قدر نیست، و در روایات توصیه به عبادت و احیاى این شب شده است. براى این شب چند عمل ذکر شده است: اوّل: غسل است به هنگامى که آفتاب غروب کند. دوم: این شب را به نماز و دعا و استغفار زنده نگه دارد و در مسجد بیتوته کند، یعنى شب را در آن جا سپرى نماید و به عبادت مشغول باشد، همانگونه که امام على بن الحسین (علیهما السلام) چنین مى کرد. سوم: امام صادق (علیه السلام) فرمود: پس از نماز مغرب و نماز عشا و نماز صبح و نماز عید، این ذکرها را بگوید:

اَللهُ اَکْبَرُ، اَللهُ اَکْبَرُ، لاٰ اِلـٰهَ اِلَّا اللهُ، وَاللهُ اَکْبَرُ، اَللهُ اَکْبَرُ، و لِلهِ الْحَمْدُ،

خدا بزرگ تر از هر چیز است، خدا بزرگ تر از هر چیز است، معبودى جز خدا نیست و خدا بزرگ تر از هر چیز است و خدا بزرگ تر از هر چیز است و حمد و سپاس از آن خداوند است.

اَللهُ اَکْبَـرُ عَلىٰ مٰا هَـدٰانـٰا، وَلَهُ الشُّکْرُ عَلىٰ مٰا أَوْلاٰنٰا.

خدا بزرگ تر از هر چیز است چرا که ما را هدایت نمود، و شکر و سپاس از آن اوست بر آنچه به ما بخشیده است.

چهارم: طبق روایتى از امام صادق (علیه السلام) پس از خواندن نماز مغرب و نافله آن، دست ها را به سوى آسمان بلند کند و بگوید:

یٰا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ، یٰا ذَا الْجُودِ، یٰا مُصْطَفِىَ مُحَمَّدٍ وَنٰاصِرَهُ،

اى صاحب نعمت و احسان، اى صاحب بخشش، اى برگزیننده محمد و یاورش،

صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاغْفِرْ لى کُلَّ ذَنْبٍ اَحْصَیْتَهُ، وَهُوَ عِنْدَکَ فى کِتٰابٍ مُبینٍ.

بر محمد و خاندان پاکش درود فرست، و بیامرز هر گناهى که از من احصا نموده اى و در کتابى روشن و آشکار نزد توست.

آنگاه به سجده برود و صد مرتبه بگوید: أتُوبُ إلَى اللهِ. سپس هر حاجتى که دارد از خداوند طلب کند که ان شاء الله برآورده خواهد شد. پنجم: زیارت امام حسین (علیه السلام) در این شب فضیلت بسیار دارد . ششم: ده رکعت نماز بخواند . هفتم: این ذکر را که در شب جمعه نیز گفتنش مستحب است، ده بار بگوید:

یٰا دٰائِمَ الْفَضْلِ عَلَى الْبَرِیَّةِ، یٰا بٰاسِطَ الْیَدَیْنِ بِالْعَطِیَّةِ، یٰا صٰاحِبَ الْمَوٰاهِبِ السَّنیَّةِ،

اى صاحب لطف دائمى بر مخلوقات، اى صاحب دستان گشاده به بخشش، اى صاحب بخشش هاى باشکوه،

صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ خَیْرِ الْوَرىٰ سَجِیَّةً، وَاغْفِرْ لَنٰا یٰا ذَا الْعُلىٰ فی هٰذِهِ الْعَشِیَّةِ.

بر محمد و خاندانش بهترین مخلوقات در سرشت و اخلاق درود فرست، و اى بلندمرتبه ما را در این شامگاه بیامرز.

هشتم: دو رکعت نماز معروف شب عید را بخواند; در رکعت اوّل بعد از سوره حمد، هزار مرتبه سوره قل هو الله و در رکعت دوم، پس از سوره حمد، یک مرتبه سوره قل هو اللّه را بخواند پس از سلام سر به سجده بگذارد و صد مرتبه بگوید: أَتُوبُ إِلَى اللهِ. آنگاه بگوید:

یٰا ذَا الْمَنِّ وَالْجُودِ، یٰا ذَا الْمَنِّ وَالطَّوْلِ، یٰا مُصْطَفِىَ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَآلِهِ، صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ، وَافْعَلْ بى کَذٰا وَکَذٰا.

اى صاحب نعمت و بخشش، اى صاحب نعمت و احسان، اى برگزیننده محمّد ـ که درود خدا بر او و خاندانش باد ـ بر محمّد و خاندانش درود فرست و در مورد من چنین و چنان کن.

بجاى «افعل بى کذا و کذا» حاجات خود را ذکر کند.

در روایت است که امیر مؤمنان (علیه السلام) این نماز را به همین کیفیّت که ذکر شد، انجام مى داد و سر از سجده بر مى داشت و مى فرمود: «به حقّ آن خدایى که جانم به دست اوست، هر کس این نماز را بجا آورد، هر حاجتى که از خداوند طلب کند، به وى عنایت خواهد شد و گناهان زیادى را از او بیامرزد». در روایت دیگرى از امیرمؤمنان (علیه السلام) به جاى خواندن هزار مرتبه سوره قل هو الله، صد مرتبه آمده است; ولى در این روایت آمده است که این نماز را باید بعد از نماز مغرب و نافله آن بجا آورد. (هر دو نماز خوب است). مرحوم «شیخ طوسى» و «سیّد بن طاووس»، این دعاى نورانى را بعد از خواندن این نماز نقل کرده اند:

یٰا اَللهُ یٰا اَللهُ یٰا اَللهُ، یٰا رَحْمٰنُ یٰا اَللهُ، یٰا رَحیمُ یٰا اَللهُ، یٰا مَلِکُ یٰا اَللهُ، یٰا قُدُّوسُ یٰا اَللهُ،

خداوندا، خداوندا، خداوندا، اى خداى بخشنده، اى خداى مهربان، اى خداى فرمانروا، اى خداى پاکیزه،

یٰا سَلاٰمُ یٰا اَللهُ، یٰا مُؤْمِنُ یٰا اَللهُ، یٰا مُهَیْمِنُ یٰا اَللهُ، یٰا عَزیزُ یٰا اَللهُ، یٰا جَبّٰارُ یٰا اَللهُ،

اى خداى بى عیب، اى خداى ایمنى بخش، اى خداى مقتدر، اى خداى قدرتمند اى خداى توانا،

یٰا مُتَکَبِّرُ یٰا اَللهُ، یٰا خالِقُ یٰا اَللهُ، یٰا بارِئُ یٰا اَللهُ، یٰا مُصَوِّرُ یٰا اَللهُ، یٰا عالِمُ یٰا اَللهُ،

اى خداى مقتدر، اى خداى آفریننده، اى خداى پدید آورنده، اى خداى شکل دهنده، اى خداى دانا،

یٰا عَظیمُ یٰا اَللهُ، یٰا عَلیمُ یٰا اَللهُ، یٰا کَریمُ یٰا اَللهُ، یٰا حَلیمُ یٰا اَللهُ، یٰا حَکیمُ یٰا اَللهُ،

اى خداى با عظمت، اى خداى بسیار دانا، اى خداى بخشنده اى خداى شکیبا، اى خداى فرزانه،

یٰا سَمیعُ یٰا اَللهُ، یٰا بَصیرُ یٰا اَللهُ، یٰا قَریبُ یٰا اَللهُ، یٰا مُجیبُ یٰا اَللهُ، یٰا جَوٰادُ یٰا اَللهُ،

اى خداى شنوا، اى خداى بینا، اى خداى نزدیک اى خداى اجابت کننده، اى خداى سخاوتمند،

یٰا مٰاجِدُ یٰا اَللهُ، یٰا مَلِىُّ یٰا اَللهُ، یٰا وَفِىُّ یٰا اَللهُ، یٰا مَوْلىٰ یٰا اَللهُ، یٰا قٰاضى یٰا اَللهُ،

اى خداى بزرگوار، اى خداى توانگر، اى خداى وفادار، اى خداى سرپرست، اى خداى داور،

یٰا سَریعُ یٰا اَللهُ، یٰا شَدیدُ یٰا اَللهُ، یٰا رَؤُوفُ یٰا اَللهُ، یٰا رَقیبُ یٰا اَللهُ، یٰا مَجیدُ یٰا اَللهُ،

اى خداى سریع (در اجابت)، اى خداى نیرومند اى خداى پر محبّت، اى خداى مراقب، اى خداى بزرگوار،

یٰا حَفیظُ یٰا اَللهُ، یٰا مُحیطُ یٰا اَللهُ، یٰا سَیِّدَ السّٰادَةِ یٰا اَللهُ، یٰا اَوَّلُ یٰا اَللهُ، یٰا اٰخِرُ یٰا اَللهُ،

اى خداى نگهدارنده، اى خداى دربرگیرنده، اى آقا و سرور بزرگان اى خدا، اى خداى آغازگر، اى خداى پایان بخش،

یٰا ظٰاهِرُ یٰا اَللهُ، یٰا بٰاطِنُ یٰا اَللهُ، یٰا فٰاخِرُ یٰا اَللهُ، یٰا قٰاهِرُ یٰا اَللهُ،

اى خداى آشکار، اى خداى پنهان، اى خداى شکوهمند، اى خداى غالب،

یٰا رَبّٰاهُ یٰا اَللهُ، یٰا رَبّاهُ یٰا اَللهُ، یٰا رَبّاهُ یٰا اَللهُ، یٰا وَدُودُ یٰا اَللهُ، یٰا نُورُ یٰا اَللهُ، یٰا رافِعُ یٰا اَللهُ،

پروردگارا خداوندا، پروردگارا خداوندا، پروردگارا خداوندا، اى خداى با محبّت، اى خداى روشنى بخش، اى خداى برترى بخش،

یٰا مٰانِعُ یٰا اَللهُ، یٰا دٰافِعُ یٰا اَللهُ، یٰا فٰاتِحُ یٰا اَللهُ، یٰا نَفّٰاعُ یٰا اَللهُ، یٰا جَلیلُ یٰا اَللهُ،

اى خداى بازدارنده، اى خداى دفع کننده، اى خداى پیروز، اى خداى سود رسان، اى خداى بزرگوار،

یٰا جَمیلُ یٰا اَللهُ، یٰا شَهیدُ یٰا اَللهُ، یٰا شٰاهِدُ یٰا اَللهُ، یٰا مُغیثُ یٰا اَللهُ، یٰا حَبیبُ یٰا اَللهُ،

اى خداى زیبا اى خداى گواه، اى خداى حاضر، اى خداى فریادرس، اى خداى دوست داشتنى،

یٰا فٰاطِرُ یٰا اَللهُ، یٰا مُطَهِّرُ یٰا اَللهُ، یٰا مَلِکُ یٰا اَللهُ، یٰا مُقْتَدِرُ یٰا اَللهُ، یٰا قٰابِضُ یٰا اَللهُ،

اى خداى آفریننده اى خداى پاک کننده، اى خداى فرمانروا، اى خداى با اقتدار، اى خداى دریافت کننده،

یٰا بٰاسِطُ یٰا اَللهُ، یٰا مُحْیى یٰا اَللهُ، یٰا مُمیتُ یٰا اَللهُ، یٰا بٰاعِثُ یٰا اَللهُ، یٰا وٰارِثُ یٰا اَللهُ،

اى خداى گستراننده، اى خداى زنده کننده، اى خداى میراننده، اى خداى برانگیزنده، اى خداى وارث

یٰا مُعْطى یٰا اَللهُ، یٰا مُفْضِلُ یٰا اَللهُ، یٰا مُنْعِمُ یٰا اَللهُ، یٰا حَقُّ یٰا اَللهُ، یٰا مُبینُ یٰا اَللهُ،

اى خداى عطا کننده، اى خداى فزونى بخش، اى خداى نعمت ده، اى خداى برحق، اى خداى آشکار

یٰا طَیِّبُ یٰا اَللهُ، یٰا مُحْسِنُ یٰا اَللهُ، یٰا مُجْمِلُ یٰا اَللهُ، یٰا مُبْدِئُ یٰا اَللهُ، یٰا مُعیدُ یٰا اَللهُ،

اى خداى پاکیزه، اى خداى نیکوکار، اى خداى زیبایى بخش، اى خداى آغازگر، اى خداى بازگرداننده،

یٰا بٰارِئُ یٰا اَللهُ، یٰا بَدیعُ یٰا اَللهُ، یٰا هٰادى یٰا اَللهُ، یٰا کٰافى یٰا اَللهُ، یٰا شٰافى یٰا اَللهُ،

اى خداى آفریننده، اى خداى پدید آورنده، اى خداى هدایت کننده، اى خداى کفایت کننده، اى خداى شفا بخش،

یٰا عَلِىُّ یٰا اَللهُ، یٰا عَظیمُ یٰا اَللهُ، یٰا حَنّٰانُ یٰا اَللهُ، یٰا مَنّٰانُ یٰا اَللهُ، یٰا ذَا الْطَّوْلِ یٰا اَللهُ،

اى خداى برتر، اى خداى با عظمت، اى خداى بسیار مهربان، اى خداى سخاوتمند اى خداى صاحب احسان،

یٰا مُتَعٰالى یٰا اَللهُ، یٰا عَدْلُ یٰا اَللهُ، یٰا ذَا الْمَعٰارِجِ یٰا اَللهُ، یٰا صِدْقُ یٰا اَللهُ، یٰا دَیّٰانُ یٰا اَللهُ،

اى خداى والا مقام، اى خداى عادل، اى خداى بلندمرتبه، اى خداى صادق، اى خداى پاداش دهنده،

یٰا بٰاقى یٰا اَللهُ، یٰا وٰاقى یٰا اَللهُ، یٰا ذَا الْجَلاٰلِ یٰا اَللهُ، یٰا ذَا الْإِکْرٰامِ یٰا اَللهُ، یٰا مَحْمُودُ یٰا اَللهُ،

اى خداى ماندگار، اى خداى نگهدارنده، اى خداى با شکوه اى خداى بزرگوار، اى خداى ستایش شده،

یٰا مَعْبُودُ یٰا اَللهُ، یٰا صٰانِعُ یٰا اَللهُ، یٰا مُعینُ یٰا اَللهُ، یٰا مُکَوِّنُ یٰا اَللهُ، یٰا فَعّٰالُ یٰا اَللهُ،

اى خداى عبادت شده، اى خداى پدید آورنده اى خداى یارى گر، اى خداى بوجود آورنده، اى خداى تأثیرگذار،

یٰا لَطیفُ یٰا اَللهُ، یٰا جَلیلُ یٰا اَللهُ، یٰا غَفُورُ یٰا اَللهُ، یٰا شَکُورُ یٰا اَللهُ، یٰا نُورُ یٰا اَللهُ، یٰا قَدیرُ یٰا اَللهُ،

اى خداى مهربان، اى خداى باشکوه، اى خداى آمرزنده، اى خداى شکرپذیر، اى خداى روشنى بخش، اى خداى توانا،

یٰا رَبّٰاهُ یٰا اَللهُ، یٰا رَبّٰاهُ یٰا اَللهُ، یٰا رَبّٰاهُ یٰا اَللهُ، یٰا رَبّٰاهُ یٰا اَللهُ، یٰا رَبّاهُ یٰا اَللهُ،

پروردگارا خداوندا، پروردگارا خداوندا، پروردگارا خداوندا، پروردگارا خداوندا، پروردگارا خداوندا،

یٰا رَبّاهُ یٰا اَللهُ، یٰا رَبّاهُ یٰا اَللهُ، یٰا رَبّاهُ یٰا اَللهُ، یٰا رَبّاهُ یٰا اَللهُ، یٰا رَبّاهُ یٰا اَللهُ،

پروردگارا خداوندا، پروردگارا خداوندا، پروردگارا خداوندا، پروردگارا خداوندا، پروردگارا خداوندا، پروردگارا خداوندا،

اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَتَمُنَّ عَلَىَّ بِرِضٰاکَ، وَتَعْفُوَ عَنّى بِـحِلْمِکَ،

از تو مى خواهم که بر محمّد و خاندان پاکش درود فرستى، و با خشنودیت بر من منّت گذارى، و با شکیباییت از من درگذرى،

وَتُـوَسِّعَ عَلَىَّ مِـنْ رِزْقِکَ الْحَلاٰلِ الطَّیِّبِ، وَمِنْ حَیْثُ اَحْتَسِبُ وَمِنْ حَیْثُ لاٰ اَحْتَسِبُ،

و روزى حلال و پاکیزه ات را بر من بگسترانى، از جایى که گمان دارم و از جایى که گمان ندارم،

فَاِنّى عَبْدُکَ لَیْسَ لى اَحَدٌ سِواکَ، وَلاٰ اَحَدٌ اَسْئَلُهُ غَیْرُکَ،

چرا که من بنده تو ام و کسى جز تو ندارم، و از کسى جز تو چیزى نمى خواهم،

یٰا اَرْحَمَ الرّٰاحِمینَ، مٰا شٰآءَ اللهُ لاٰ قُوَّةَ اِلّٰا بِاللهِ الْعَلِىِّ الْعَظیمِ.

اى مهربانترین مهربانان، هر چه خدا بخواهد (همان مى شود چرا که) نیرویى جز براى خداوند بلندمرتبه و با عظمت نیست

سپس به سجده مى روى و مى گویى:

یٰا اَللهُ یٰا اَللهُ، یٰا رَبِّ یٰا اَللهُ، یٰا رَبِّ یٰا اَللهُ، یٰا رَبِّ یٰا اَللهُ،

خداوندا، خداوندا، پروردگارا خداوندا، پروردگارا خداوندا، اى پروردگار من اى خدا،

یٰا اَللهُ یٰا اَللهُ، یٰا رَبِّ یٰا رَبِّ یٰا رَبِّ، یٰا مُنْزِلَ الْبَرَکٰاتِ، بِکَ تُنْزَلُ کُلُّ حٰاجَةٍ،

خداوندا، خداوندا، پروردگارا پروردگارا پروردگارا، اى فرو فرستنده برکت ها به واسطه تو حاجات برآورده شود،

اَسْئَلُکَ بِکُلِّ اسْمٍ فى مَخْزُونِ الْغَیْبِ عِنْدَکَ، وَالْأَسْمٰآءِ الْمَشْهُورٰاتِ عِنْدَکَ،

از تو مى خواهم به حق هر نامى که در خزانه غیب تو محفوظ است و نامهاى شناخته شده در نزدت،

اَلْمَکْتُوبَةِ عَلى سُرٰادِقِ عَرْشِکَ، اَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ،

که بر پایه هاى عرشت ثبت شده، بر محمد و خاندان پاکش درود فرستى

وَاَنْ تَقْبَلَ مِنّى شَهْرَ رَمَضٰانَ، وَتَکْتُبَنى مِنَ الْوٰافِدینَ اِلىٰ بَیْتِکَ الْحَرٰامِ،

و (اعمال) ماه رمضان را از من بپذیرى، و مرا در زمره میهمانان خانه ات ثبت نمایى،

وَتَصْفَحَ لى عَنِ الذُّنُوبِ الْعِظٰامِ، وَتَسْتَخْرِجَ یٰا رَبِّ کُنُـوزَکَ یٰا رَحْمـنُ.

و از گناهان بزرگم چشم پوشى کنى و اى پروردگار من درِ گنج هاى (رحمتت) را به رویم بگشاى اى بخشنده.

نهم: چهارده رکعت نماز بخواند (هر دو رکعت به یک سلام) و در هر رکعتى، سوره حمد و آیة الکرسى و سه مرتبه سوره قل هو الله را بخواند. در روایت است هر کس چنین کند، خداوند در برابر هر رکعتى ثوابهاى بسیار زیادى به او مى دهد. دهم: مرحوم «شیخ طوسى» در «مصباح المتهجّد» فرموده است: در پایان شب نیز غسل کن و تا طلوع صبح در مصلاّیت (محل خواندن نماز) بنشین (و ذکر خدا بگو).