اعمال مشترک شب های ماه مبارک رمضان
اعمال مشترک شب های ماه مبارک رمضان: اعمالى که در شب هاى ماه رمضان بجا آورده مى شود چند امر است: ١ـ افطار کردن به هنگام دخول وقت مغرب شرعى. و مستحبّ است که بعد از نماز مغرب افطار کند، مگر آن که ضعف و ناتوانى بر او غلبه کرده باشد که توجّه و حضور قلب از او سلب شود، و یا آن که جمعى منتظر او باشند. ۲ـ افطار با غذاها و نوشیدنى هاى پاک و طاهر از حرام و مشتبه به حرام باشد. بهتر آن است که به خرماى حلال افطار کند که پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) فرمود: هر کس با خرماى حلال افطار کند، ثواب نمازش افزون گردد. همچنین امام على(علیه السلام) فرمود: مستحب است با شیر افطار کند. افطار کردن به آب و نبات و حلوا و به آب نیم گرم، به هر کدام که باشد، نیز خوب است که رسول خدا (صلى الله علیه وآله) با اینها افطار مى کردند. ۳ـ به هنگام افطار دعاهاى کوتاهى که از معصومین (علیهم السلام) وارد شده است را بخواند مانند:
الف) اَللّـٰهُمَّ لَکَ صُمْتُ، وَعَلىٰ رِزْقِکَ اَفْطَرْتُ، وَعَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ.
خدایا براى تو روزه گرفته و با روزیت افطار کرده و بر تو توکل مى کنم.
ب) امیرمؤمنان (علیه السلام) به هنگام افطار کردن، این دعا را مى خواند:
بِسْمِ اللهِ، اَللّـٰهُمَّ لَکَ صُمْنٰا، وَعَلىٰ رِزْقِکَ اَفْطَرْنٰا، فَتَقَبَّلْ مِنّٰا، اِنَّکَ اَنْتَ السَّمیعُ الْعَلیمُ.
به نام خدا، خدایا براى تو روزه گرفتیم و با روزى تو افطار کردیم پس از ما بپذیر که تو شنوا و دانایى.
۴ـ خواندن سوره «انّا انزلناه» به هنگام افطار، پاداش بسیارى دارد. ۵ـ در لقمه اوّل به هنگام افطار، بگوید: بِسْمِ اللهِ الرَّحْمٰنِ الرّحَیمِ، یٰا وٰاسِعَ الْمَغْفِرَةِ، اِغْفِرْلى، که امام حسن مجتبى (علیه السلام) فرمود: کسى که آن را بگوید، خداوند او را بیامرزد. ۶ـ دعا کردن به هنگام افطار نیز بسیار خوب است. در روایتى آمده است که رسول خدا (صلى الله علیه وآله) مى فرمود: براى روزه دار به هنگام افطارش، یک دعاى اجابت شده، مى باشد. ۷ـ به هنگام افطار، صدقه دهد و روزه داران را افطار دهد هرچند در صورت عدم توانایى، به تعدادى خرما یا جرعه اى از آب باشد، و افطار دادن از مستحبّات بسیار مؤکّد است که سزاوار است مؤمنان آن را فراموش نکنند، و در بعضى از کشورهاى اسلامى هنگام افطار در تمام مساجد سفره هاى ساده طولانى گسترده مى شود. از رسول گرامى اسلام (صلى الله علیه وآله) نقل شده است که هر کس در ماه رمضان، مؤمن روزه دارى را افطار دهد، پاداش آزاد کردن بنده مؤمنى را دارد و سبب آمرزش گناهان او مى شود. وقتى که اصحاب پرسیدند، توانِ چنین کارى نداریم، فرمود: آن کس که توان ندارد، مقدارى شیر یا قدرى آب و یا تعدادى خرما هم بدهد، خداوند به او چنین پاداشى را عطا مى کند. در روایت دیگرى که «مرحوم کلینى» و «شیخ صدوق» و «شیخ طوسى» از امام صادق (علیه السلام) نقل کرده اند آمده است: هر کس روزه دارى را افطار دهد، همانند پاداش آن روزه دار ثواب مى برد. (بى آن که از ثواب او کاسته شود). ۸ـ هر شب بعد از مغرب، دعاى حج را بخواند که در اعمال مشترک هر شب و روز ذکر شد.
۹ـ «سیّد بن طاووس» در «اقبال» روایت کرده است: هر کس در هر شب از ماه رمضان این دعا را بخواند گناهان بسیارى از او آمرزیده مى شود:
اَللّـٰهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضٰانَ، اَلَّذى اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ، وَافْتَرَضْتَ علىٰ عِبٰادِکَ فیهِ الصِّیٰامَ،
اى خدا، اى پروردگارِ ماه رمضان که قرآن را در آن نازل نمودى و روزه را در آن بر بندگانت واجب کردى
صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَارْزُقْنى حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرٰامِ، فى عٰامى هٰذٰا وَفى کُلِّ عٰامٍ،
بر محمّد و خاندان پاکش درود فرست و در این سال و همه سال حجّ خانه ات را روزیم گردان
وَاغْفِرْ لى تِلْکَ الذُّنُوبَ الْعِظٰامَ، فَاِنَّهُ لاٰ یَغْفِرُهٰا غَیْرُکَ یٰا رَحْمٰنُ یٰا عَلّٰامُ.
و گناهان بزرگم را بیامرز، چرا که آنها را نمى آمرزد جز تو اى بخشنده بسیار دانا.
١۰- دعای افتتاح که مستقلا ذکر می شود. ١١ـ در هر شب بخواند:
اَللّـٰهُمَّ بِرَحْمَتِکَ فِى الصّٰالِحینَ فَاَدْخِلْنٰا، وَفى عِلِّیّینَ فَارْفَعْنٰا،
خدایا ما را به احسانت در زمره نیکوکاران داخل کن و در درجات بهشت بالا بر
وِبَکَاْسٍ مِنْ مَعینٍ مِنْ عَیْنٍ سَلْسَبیلٍ فَاسْقِنٰا، وَمِنَ الْحُورِ الْعینِ بِرَحْمَتِکَ فَزَوِّجْنٰا،
و با جامى از چشمه گوارا سیراب کن و به احسانت از حورالعین به همسرى ما درآور،
وَمِنَ الْوِلْدٰانِ الْمُخَلَّدینَ کَاَنَّهُمْ لُؤْلُؤٌ مَکْنُونٌ فَاَخْدِمْنٰا، وَمِنْ ثِمٰارِ الْجَنَّةِ وَلُحُومِ الطَّیْرِ فَاَطْعِمْنٰا،
و از نوجوانانى جاودان که مانند گوهرهاى در صدفند به خدمت ما درآور، و از میوه هاى بهشتى و گوشت پرندگان بهره مند ساز،
وَمِنْ ثِیٰابِ السُّنْدُسِ وَالْحَریرِ وَالْإِسْتَبْرَقِ فَاَلْبِسْنٰا، وَلَیْلَةَ الْقَدْرِ وَحَجَّ بَیْتِکَ الْحرٰامِ وَقَتْلاً فى سَبیلِکَ فَوَفِّقْ لَنٰا،
و از لباسهاى ذربافت و ابریشمى و دیبا به ما بپوشان، و ما را به درک فضیلت شب قدر و حجّ خانه ات و شهادت در راهت موفقّ بدار،
وَصٰالِحَ الدُّعٰآءِ وَالْمَسْئَلةِ فَاسْتَجِبْ لَنٰا، وَاِذٰا جَمَعْتَ الأَوَّلینَ وَالأٰخِرینَ یَوْمَ الْقِیٰامَةِ فَارْحَمْنٰا،
و دعا و خواسته شایسته ما را اجابت فرما، و در زمانى که پیشینیان و پسینیان را در قیامت گردآورى بر ما رحم کن،
وَبَرٰآئَةً مِنَ النّٰارِ فَاکْتُبْ لَنٰا، وَفى جَهَنَّمَ فَلاٰ تَغُلَّنٰا، وَفى عَذٰابِکَ وَهَوٰانِکَ فَلاٰ تَبْتَلِنٰا،
رهایى از آتش دوزخ را براى ما مقدّر فرما، و ما را در دوزخ گرفتار مکن و به عذاب و خواریت مبتلا مگردان،
وَمِنَ الزَّقُّومِ وَالضَّریـعِ فَلاٰ تُطْعِمْنٰا، وَمَعَ الشَّیٰاطینِ فَلاٰ تَجْعَلْنٰا،
و از گیاه تلخ و بد بوى «زقّوم» و «ضریع» به ما مخوران و ما را همراه شیطانها قرار مده،
وَفِى النّٰارِ عَلىٰ وُجُوهِنٰا فَلاٰ تَکْبُبْنٰا، وَمِنْ ثِیٰابِ النّٰارِ وَسَرٰابیلِ الْقَطِرٰانِ فَلاٰ تُلْبِسْنٰا،
و به صورت در آتش نیانداز، و از لباسهاى آتشین و پیراهن قیر اندود به ما مپوشان،
وَمِنْ کُلِّ سُوءٍ یٰا لاٰ اِلـٰهَ اِلّٰا اَنْتَ بِحَقِّ لاٰ اِلـٰهَ اِلّٰا اَنْتَ فَنَجِّنٰا.
اى که معبودى جز تو نیست، به حق این که معبودى جز تو نیست ما را از هر بدى رهایى بخش.
١۲ـ از حضرت صادق (علیه السلام) روایت شده است که در هر شب ماه رمضان این دعا را مى خوانى:
اَللّـٰهُمَّ اِنّى اَسْئَلُکَ اَنْ تَجْعَلَ فیـمٰا تَقْضى وَتُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ فِى الْأَمْرِ الْحَکیمِ، مِنَ الْقَضٰآءِ الَّذى لاٰ یُرَدُّ وَلاٰ یُبَدَّلُ،
خدایا از تو مى خواهم که قرار دهى در آنچه حکم کرده و مقرّر فرمودى از فرمان حکیمانه ات، از قضایى که برگشت نداشته و تغییر نمى یابد
اَنْ تَکْتُبَنى مِنْ حُجّٰاجِ بَیْتِکَ الْحَرٰامِ، اَلْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، اَلْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، اَلْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، اَلْمُکَفَّرِ عَنْ سَیِّئٰاتِهِمْ،
که مرا از حاجیان خانه ات قرار دهى، حجّاجى که حجّشان پذیرفته، سعیشان قبول شده، گناهانشان آمرزیده، و بدیهایشان پوشیده شده است،
وَاَنْ تَجْعَلَ فیـمٰا تَقْضى وَتُقَدِّرُ، اَنْ تُطیلَ عُمْرى فى خَیْرٍ وَعٰافِیَةٍ، وَتُوَسِّعَ فى رِزْقى،
و قراردهى در آنچه حکم کرده و مقدّر فرمودى، طول عمرى همراه با خوبى و سلامتى و روزى وسیع
وَتَجْعَلَنى مِمَّنْ تَنْتَصِرُ بِهِ لِدینِکَ، وَلاٰ تَسْتَبْدِلْ بى غَیْرى.
و قراردهى مرا از کسانى که دینت را به وسیله آنان یارى کنى و مرا با دیگرى عوض نکنى.
١۳ـ مرحوم محدّث قمى نقل کرده است که: در «أنیس الصالحین» آمده است که در هر شب از شبهاى ماه رمضان این دعا را بخوان:
اَعُوذُ بِجَلاٰلِ وَجْهِکَ الْکَریمِ، اَنْ یَنْقَضِىَ عَنّى شَهْرُ رَمَضٰانَ، اَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتى هـٰذِهِ، وَلَکَ قِبَلى تَبِعَةٌ اَوْ ذَنْـبٌ تُعَذِّبُنى عَلَیْهِ.
به بزرگى جمال کریمانه ات پناه مى برم که (مبادا) ماه رمضان سپرى شود یا امشبم صبح گردد در حالى که از ناحیه من عمل مستوجب بازخواست یا گناهى باشد که مرا به آن عذاب کنى.
١۴ـ مستحبّ است در هر شب از ماه رمضان دو رکعت نماز خوانده شود و در هر رکعت حمد و توحید سه مرتبه و پس از سلام بگوید:
سُبْحٰانَ مَنْ هُوَ حَفیظٌ لاٰ یَغْفُلُ، سُبحٰانَ مَنْ هُوَ رَحیمٌ لاٰ یَعْجَلُ،
تسبیح مى کنم خداى نگاهدارنده اى را که غافل نشود (از حال بندگان) تسبیح مى کنم، خداى مهربانى را که (در عذاب بندگان) شتاب نکند،
سُبْحٰانَ مَنْ هُوَ قٰآئِمٌ لاٰ یَسْهُو، سُبْحٰانَ مَنْ هُوَ دٰائِمٌ لاٰ یَلْهُو.
تسبیح مى کنم خداى پاینده اى را که اشتباه نکند، تسبیح مى کنم خداى ابدى را که بیهوده وقت نمى گذارند.
سپس تسبیحات اربعه را هفت مرتبه بخواند و آنگاه بگوید:
سُبْحٰانَکَ سُبْحٰانَکَ سُبْحٰانَکَ، یٰا عَظیمُ اِغْفِرْ لِىَ الذَّنْبَ الْعَظیمَ.
تو را تسبیح مى کنم، تو را تسبیح مى کنم، تو را تسبیح مى کنم، اى بزرگ مرتبه، گناه بزرگ مرا ببخش.
در پایان نیز ده مرتبه صلوات بفرستد بر پیغمبر و آل او (علیهم السلام). کسى که این دو رکعت نماز را بجا آورد خداوند متعال گناهان زیادى را از او بیامرزد. ١۵ـ در روایتى از امام صادق(علیه السلام) آمده است که هر کس در هر شب از ماه رمضان، سوره «إنّا فَتَحْنا» را در نماز مستحبّى بخواند، آن سال از بلاها محفوظ بماند. ١۶ـ بجا آوردن هزار رکعت نماز در طول شبهاى ماه رمضان. درباره کیفیّت بجا آوردن آن، روایات مختلف است ولى آنچه که در روایت «على بن مهران» از امام جواد (علیه السلام) نقل شده و گروه کثیرى از بزرگان آن را پذیرفته اند چنین است: در دهه اوّل و دهه دوم ماه رمضان، در هر شبى بیست رکعت نماز خوانده شود (هر دو رکعت به یک سلام) به این نحو که هر شب، هشت رکعتِ آن بعد از نماز مغرب و دوازده رکعتِ آن، بعد از نماز عشا و در دهه آخر، در هر شبى سى رکعت خوانده شود; هشت رکعت بعد از نماز مغرب و بیست و دو رکعت، بعد از
نماز عشا، که در مجموع هفتصد رکعت مى شود و باقیمانده آن که سیصد رکعت است در شب هاى قدر خوانده شود، یعنى در شب نوزدهم صد رکعت (به اضافه بیست رکعتى که قبلاً مى خواند) و در شب بیست و یکم صد رکعت (به اضافه سى رکعت) و در شب بیست و سوم نیز صد رکعت (به علاوه سى رکعت) که در مجموع هزار رکعت مى شود. مناسب است که مؤمنان از این نماز (تا آن جا که مقدور است) غفلت نورزند.
