شب بیست و سوم

شب بیست و سوم: این شب، از دو شب قبل برتر است و از احادیث متعدّدى استفاده مى شود که شب قدر همین شب است. در روایتى از امام باقر (علیه السلام) نقل شده است که مردى به نام «جهنى» در ماه رمضان خدمت رسول خدا (صلى الله علیه وآله) آمد و به آن حضرت عرض کرد: من در بیرون مدینه به سر مى برم و شتر و گوسفند دارم که نمى توانم همه شب در مدینه حاضر شوم. دوست دارم شبى را به من معرّفى کنى تا آن شب را به مدینه بیایم و در نماز و عبادت حاضر باشم. حضرت او را به نزد خود فراخواند و به طور درگوشى آن شب را معرّفى کرد. «جهنى» نیز وقتى شب هاى بیست و سوم ماه رمضان فرا مى رسید، با همه خانواده و فرزندان و غلامان به مدینه مى آمد و آن شب را مى ماند و صبحگاهان به منزل خویش برمى گشت. همچنین در روایت دیگرى نقل شده است که رسول خدا (صلى الله علیه وآله) در شب بیست و سوم ماه رمضان به سر و روى خانواده اش آب مى پاشید تا به خواب نروند (و از فضیلت این شب بهره بگیرند). روایات متعدّد دیگرى نیز داریم که مى گوید: شب قدر، شب بیست و سوم است. مرحوم «علاّمه مجلسى» نیز در «زاد المعاد» مى گوید: اکثر احادیث معتبر دلالت دارد که شب بیست و سوم، شب قدر است. اعمال مخصوص شب بیست و سوم: در شب بیست و سوم، غیر از اعمال مشترک شب هاى قدر، اعمال دیگرى نیز وارد شده است: ١ـ سوره عنکبوت و سوره روم را بخواند که امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هر کس در شب بیست و سوم، سوره هاى عنکبوت و روم را بخواند، به خدا سوگند! اهل بهشت است». ۲ـ هزار مرتبه سوره «إنّا أنزلناه» را بخواند.

۳ـ سوره «حم دخان» را بخواند. ۴ـ این دعا را بخواند:

اَللّـٰهُمَّ امْدُدْ لى فى عُمْرى، وَاَوْسِعْ لى فى رِزْقى، وَاَصِحَّ لى جِسْمى، وَبَلِّغْنى اَمَلى،

خدایا عمرم را طولانى، و روزیم را وسیع و بدنم را سالم قرار ده و به آرزویم برسان،

وَاِنْ کُنْتُ مِنَ الْأَشْقِیٰآءِ فَامْحُنى مِنَ الْأَشْقِیٰآءِ، وَاْکتُبْنى مِنَ السُّعَدٰآءِ،

و اگر از مجرمانم، نامم را از میان آنان حذف کن و در زمره سعادتمندان ثبت گردان،

فَاِنَّکَ قُلْتَ فى کِتٰابِکَ الْمُنْزَلِ عَلىٰ نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ، صَلَوٰاتُکَ عَلَیْهِ وَآلِهِ، یَمْحُو اللهُ مٰا یَشٰآءُ وَیُثْبِتُ، وَعِنْدَهُ اُمُّ الْکِتٰابِ.

زیرا تو در کتابى که بر پیامبرت ـ که درود تو بر او و خاندانش باد ـ فرستاده اى چنین فرموده اى: خداوند هر چه را بخواهد محو و هر چه را بخواهد اثبات مى کند و «أمّ الکتاب» [لوح محفوظ] نزد اوست.

۵ـ این دعا را که مخصوص شب بیست و سوم است بخواند:

یٰا رَبَّ لَیْلَةِ الْقَدْرِ وَجٰاعِلَهٰا خَیْراً مِنْ اَلْفِ شَهْرٍ،

اى پروردگار شب قدر که آن را از هزار ماه برتر قرار دادى،

وَرَبَّ اللَّیْلِ وَالنَّهٰارِ، وَالْجِبٰالِ وَالْبِحٰارِ، وَالظُّلَمِ والْأَنْوٰارِ، وَالْأَرْضِ وَالسَّمٰآءِ،

و اى پروردگار شب و روز و کوه ها و دریاها، و تاریکى ها و روشنایى ها، و زمین و آسمان،

یٰا بٰارِئُ یٰا مُصَوِّرُ، یٰا حَنّٰانُ یٰا مَنّٰانُ، یٰا اَللهُ یٰا رَحْمٰنُ، یٰا اَللهُ یٰا قَیُّومُ، یٰا اَللهُ یٰا بَدیعُ،

اى پدیدآورنده و صورت بخش (مخلوقات)، اى مهربان و نعمت بخش، اى خداى بخشنده، اى خداى پاینده، اى خداى پدیدآورنده،

یٰا اَللهُ یٰا اَللهُ یٰا اَللهُ، لَکَ الْأَسْمٰآءُ الْحُسْنىٰ، وَالْأَمْثٰالُ الْعُلْیٰا، وَالْکِبْرِیٰآءُ وَالْأٰلاٰءُ،

خداوندا، خداوندا، خداوندا! نام هاى نیک، و صفات عالى، و بزرگى و نعمت ها از آن توست،

اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاَنْ تَجْعَلَ اسْمى فى هٰذِهِ اللَّیْلَةِ فِى السُّعَدٰآءِ،

از تو مى خواهم که بر محمّد و خاندانش درود فرستى، و قرار دهى در این شب نامم را در زمره سعادتمندان،

وَرُوحى مَعَ الشُّهَدٰآءِ، وَاِحْسٰانى فى عِلِّیّینَ، وَاِسٰائَتى مَغْفُورَةً،

و روحم را همراه شهیدان و کارهاى نیکم را در بالاترین درجات و گناهم را آمرزیده (قرار دهى)

وَاَنْ تَهَبَ لى یَقیناً تُبٰاشِرُ بِهِ قَلْبى، وَایمٰاناً یُذهِبُ الشَّکَّ عَنّى، وَتُرْضِیَنى بِمٰا قَسَمْتَ لى،

و عطایم کنى یقینى را که همیشه در دلم باشد، و ایمانى که شک و تردید را از من دور سازد و به آنچه روزیم مى کنى خشنودم سازى

وَآتِنٰا فِى الدُّنْیٰا حَسَنَةً، وَفِى الْأٰخِرَةِ حَسَنَةً، وَقِنٰا عَذٰابَ النّٰارِ الْحَریقِ،

و به ما در دنیا نیکى عطا کن و در آخرت نیز نیکى مرحمت فرما، و ما را از عذاب آتش سوزان نگاه دار،

وَارْزُقْنى فیهٰا ذِکْرَکَ وَشُکْرَکَ، وَالرَّغْبَةَ اِلَیْکَ، وَالْإِنٰابَةَ والتَّوْبَةَ،

و در این شب روزیم گردان یاد و سپاسگزاریت را و شوق به وصالت را و بازگشت و توجه به سویت را

والتَّوْفیقَ لِمٰا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِمُ السَّلاٰمُ.

و توفیق به آنچه که محمّد و خاندانش ـ که درود تو بر او و خاندان پاکش باد ـ را به آن موفق گرداندى.

۶ـ این دعا را که از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است، بخواند:

اَللّـٰهُمَّ اجْعَلْ فیمٰا تَقْضى وَفیمٰا تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِالْمَحْتُومِ،

خدایا در امر حتمى که حکم رانده و مقدّر نمودى

وَفیمٰا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکیمِ، فى لَیْلَةِ الْقَدْرِ، مِنَ الْقَضٰآءِ الَّذى لاٰ یُرَدُّ وَلاٰ یُبَدَّلُ،

و در کارهاى حکیمانه اى که در شب قدر تنظیم و معین مى کنى و در تقدیرى که قابل بازگشت و تغییر نیست،

اَنْ تَکْتُبَنى مِنْ حُجّٰاجِ بَیْتِکَ الْحَرٰامِ فى عٰامى هٰذٰا، اَلْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ، اَلْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ، اَلْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ، اَلْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئٰاتُهُمْ،

مرا در این سال از حجاج خانه ات قرار ده، حاجیانى که حجّشان پذیرفته و سعیشان مورد تقدیر، و گناهانشان آمرزیده و خطاهایشان پوشیده شده است

وَاجْعَلْ فیمٰا تَقْضى وَتُقَدِّرُ، اَنْ تُطیلَ عُمْرى، وَتُوَسِّعَ لى فى رِزْقى.

و در آنچه براى من حکم کرده و مقدّر فرمودى طول عمر و وسعت در روزى را قرار ده.

۷ـ این دعا را که از امام حسن (علیه السلام) نقل شده است بخواند:

یٰا بٰاطِناً فى ظُهُورِهِ، وَیٰا ظٰاهِراً فى بُطُونِهِ، وَیٰا بٰاطِناً لَیْسَ یَخْفىٰ، وَیٰا ظٰاهِراً لَیْسَ یُرىٰ،

اى نهان در عین آشکارى، و اى آشکار در عین نهانى، و اى نهانى که ناپیدا نیستى، و اى آشکارى که دیده نشوى،

یٰا مَوْصُوفاً لاٰ یَبْلُغُ بِکَیْنُونَتِهِ مَوْصُوفٌ، وَلاٰ حَدٌّ مَحْدُودٌ،

اى وصف شده اى که هیچ توصیفى به کُنه ذاتت نرسد، و هیچ حدى محدودت نکند،

وَیٰا غٰآئِباً غَیْرَ مَفْقُودٍ، وَیٰا شٰاهِداً غَیْرَ مَشْهُـودٍ، یُطْـلَبُ فَیُـصٰابُ،

و اى غائبى که ناپدید نیستى، و اى حاضرى که مشاهده نشوى، (اى که اگر) مورد طلب واقع شوى اجابت مى کنى،

وَلَمْ یَخْلُ مِنْهُ السَّمـٰوٰاتُ وَالْأَرْضُ وَمٰا بَیْنَهُمٰا طَرْفَةَ عَیْن،

و آسمانها و زمین و آنچه در میان آنهاست یک لحظه از حضورت خالى نیست،

لاٰ یُدْرَکُ بِکَیْفٍ، وَلاٰ یُؤَیَّنُ بِاَیْنٍ وَلاٰ بِحَیْثٍ، اَنْتَ نُورُ النُّورِ، وَرَبُّ الْأَرْبٰابِ، اَحَطْتَ بِجَمیـعِ الْأُمُورِ،

با توصیف درک نشوى و با کجایى و چگونگى تعین نگردى، تویى نورانیت نور، و پروردگار پروردگاران به تمامى کارها احاطه دارى،

سُبْحٰانَ مَنْ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَىْءٌ، وَهُوَالسَّمیعُ الْبَصیرُ، سُبْحٰانَ مَنْ هُوَ هٰکَذٰا، وَلاٰ هٰکَذٰا غَیْرُهُ.

پاک و منزّه است کسى که چیزى همانندش نیست، و اوست شنوا و بینا، پاک و منزه است کسى که چنین است و کسى جز او چنین نیست.

سپس هر حاجتى دارى از خدا بطلب.

۸ـ همچنین از معصومین (علیهم السلام) روایت شده است که در شب بیست و سوم ماه رمضان، در سجود و ایستاده و نشسته دعاى ذیل را مى خواندند، بلکه مناسب است در تمام ماه رمضان، و در زمانهاى دیگر پس از تمجید و ستایش خداوند و صلوات بر محمّد و آلش (مثلاً حدّاقل با گفتن اَلْحَمْدُ لِلهِ وَالصَّلاٰةُ عَلىٰ رَسُولِ اللهِ وَآلِهِ الطّٰاهِرینَ)، این دعا خوانده شود:

اَللّـٰهُمَّ کُنْ لِوَلِیِّکَ الْحُجَّةِ بْنِ الْحَسَنِ، صَلَوٰاتُکَ عَلَیْهِ وَعَلىٰ اٰبٰآئِهِ،

خدایا براى ولیّت حجة بن الحسن که درود تو بر او و پدرانش باد،

فى هٰذِهِ السّٰاعَةِ، وَفى کُلِّ سٰاعَةٍ، وَلِیّاً وَحٰافِظاً، وَقٰآئِداً وَنٰاصِراً، وَدَلیلاً وَعَیْناً،

در این ساعت و در هر ساعتى (از شبانه روز) سرپرست و نگهبان و رهبر و یاور، و راهنما و مراقب باش،

حَتّىٰ تُسْکِنَهُ اَرْضَکَ طَوْعاً، وَتُمَتِّعَهُ فیهٰا طَویـلاً.

تا ساکن کنى او را در زمینت در حالى که همه گوش فرمان اویند.

۹ـ همچنین این دعا را در حالى که دستان خود را به سوى آسمان بلند مى کند، بخواند:

یٰا مُدَبِّرَ الْأُمُورِ، یٰا بٰاعِثَ مَنْ فِى الْقُبُورِ، یٰا مُجْرِىَ الْبُحُورِ، یٰا مُلَیِّنَ الْحَدِیدِ لِدٰاوُدَ،

اى تدبیرکننده کارها، اى برانگیزاننده اهل قبور، اى جارى کننده دریاها، اى نرم کننده آهن براى داوود،

صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَافْعَلْ بى کَذٰا وَکَذٰا

بر محمّد و خاندانش درود فرست، و در مورد من چنین و چنان کن.

کلمات کذا و کذا حاجات خود را بخواهد و سپس اضافه کند: اَللَّیْلَةَ اَللَّیْلَةَ، اَلسَّاعَةَ اَلسَّاعَةَ. این دعا را در حال رکوع، سجده، ایستاده و نشسته به طور مکرّر بخوان.

١۰ـ با توجّه به اهمّیّت شب بیست و سوم، غسل، احیا و زیارت امام حسین (علیه السلام) در این شب فضیلت بسیار دارد و همچنین خواندن آن صد رکعت نماز که مشترک میان همه شب هاى قدر است.«شیخ طوسى» در «تهذیب»، از ابوبصیر روایت کرده است که امام صادق (علیه السلام) فرمود: در آن شبى که امید مى رود شب قدر باشد صد رکعت نماز بخوان؛ در هر رکعت (پس از حمد) ده مرتبه سوره قل هو اللّه را بخوان. ابوبصیر عرض کرد: اگر نتوانستم ایستاده بخوانم، چه کنم؟ فرمود: نشسته بجا آور! گفتم: اگر نتوانم نشسته بخوانم؟ فرمود: در همان حال که در بستر خود دراز کشیده اى، بجا آور. ١١ـ مرحوم «علاّمه مجلسى»، در «زاد المعاد» فرموده است: در این شب هر مقدار که ممکن باشد، قرآن بخواند، و از دعاهاى «صحیفه کامله سجّادیّه» نیز استفاده کند; مخصوصاً دعاى مکارم الاخلاق و دعاى توبه. روزهاى شب قدر را نیز باید حرمت داشت و به عبادت و دعا به سر برد؛ در احادیث فراوانى آمده است که روز قدر نیز در فضیلت مثل شب قدر است.