شب بیست و یکم

شب بیست و یکم: این شب فضیلتش از شب نوزدهم بیشتر است که اعمال مشترک شب هاى قدر را با توجّه بیشترى انجام دهد. در روایات درباره غسل و احیا و تلاش در عبادت در این شب و شب بیست و سوم تأکید شده و آمده است که شب قدر در میان یکى از این دو شب است، و در چند روایت وقتى که از معصوم (علیه السلام) خواستند تا معیّن کنند که شب قدر، در میان کدام یک از این دو شب است، معیّن نکردند، بلکه فرمودند: ما اَیْسَرَ لَیْلَتَیْنِ فیما تَطْلُبُ (احیاى هر دو شب براى آنچه مى خواهى مشکل نیست). و جالب این که «مرحوم صدوق» در «امالى» مى گوید: «مِنْ دینِ الإمٰامِیَّةِ ... مَنْ اَحْیىٰ هٰاتَیْنِ اللَّیْلَتَیْنِ بِمُذٰاکَرَةِ الْعِلْمِ فَهُوَ اَفْضَلُ؛ از دستورات مذهب امامیه است که ... اگر کسى این دو شب را به گفتگوى علمى بپردازد، از هر عبادتى برتر است». اعمال شب بیست و یکم: اعمال این شب بر دو قسم است؛ قسم اوّل دعاهایى که مربوط به دهه آخر ماه رمضان است که خواهد آمد و قسم دیگر اعمال مخصوص شب بیست و یکم، که به این شرح است: ١ـ دعایى است که در «مصباح المتهجّد» و «کافى» نقل شده است که در شب بیست و یکم خوانده مى شود :

یٰا مُولِجَ اللَّیْلِ فِى النَّهٰارِ، وَمُولِجَ النَّهٰارِ فِى اللَّیْلِ،

اى داخل کننده شب در روز و روز در شب،

وَمُخْرِجَ الْحَىِّ مِنَ الْمَیِّتِ، وَمُخْرِجَ الْمَیِّتِ مِنَ الْحَىِّ، یٰا رٰازِقَ مَنْ یَشٰآءُ بِغَیْرِ حِسٰابٍ،

و خارج کننده زنده از مرده و مرده از زنده، اى که هر کسى را بخواهى بى حد و حصر روزى دهى،

یٰا اَللهُ یٰا رَحْمـٰنُ، یٰا اَللهُ یٰا رَحیمُ، یٰا اَللهُ یٰا اَللهُ یٰا اَللهُ، لَکَ الْأَسْمٰآءُ الْحُسْنىٰ، وَالْأَمْثٰالُ الْعُلْیٰا، وَالْکِبْرِیٰآءُ وَالْأٰلاٰءُ،

اى خدا اى بخشنده، اى خدا اى مهربان، اى خدا اى خدا اى خدا، نام هاى نیک صفات عالى، و بزرگوارى و نعمت ها از آنِ توست،

اَسْئَلُکَ اَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاَنْ تَجْعَلَ اسْمى فى هٰذِهِ اللَّیْلَةِ فِى السُّعَدٰآءِ،

از تو مى خواهم که بر محمّد و خاندان پاکش درود فرستى و قرار دهى نامم را در این شب در زمره سعادتمندان

وَرُوحى مَعَ الشُّهَدٰآءِ، وَاِحْسٰانى فى عِلِّیّینَ، وَاِسٰآئَتى مَغْفُورَةً،

و روحم را همراه شهیدان و کارهاى نیکم را در بالاترین درجات و گناهم را آمرزیده،

وَاَنْ تَهَبَ لى یَقیناً تُبٰاشِرُ بِهِ قَلْبى، وَاِیمٰاناً یُذْهِبُ الشَّکَّ عَنّى، وَتُرْضِیَنى بِمٰا قَسَمْتَ لى،

و عطایم کنى یقینى را که همیشه در دلم باشد، و ایمانى که شک و تردید را از من دور سازد، و به آنچه روزیم مى کنى خشنودم سازى

وَآتِنٰا فِى الدُّنْیٰا حَسَنَةً، وَفِى الْأٰخِرَةِ حَسَنَةً، وَقِنٰا عَذٰابَ النّٰارِ الْحَریقِ،

و به ما در دنیا نیکى عطا کن و در آخرت نیز نیکى مرحمت فرما، و ما را از عذاب آتش سوزان نگاه دار،

وَارْزُقْنى فیهٰا ذِکْرَکَ وَشُکْرَکَ، وَالرَّغْبَةَ اِلَیْکَ وَالْإِنٰابَةَ، وَالتَّوْفیقَ لِمٰا وَفَّقْتَ لَهُ مُحَمَّداً وَآلَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَعَلَیْهِمُ السَّلاٰمُ

و در این شب روزیم گردان یاد و سپاسگزاریت و شوق به وصالت و بازگشت به سویت و توفیق به آنچه که محمد و خاندانش ـ که درود تو بر او و خاندانش باد ـ را به آن موفّق گرداندى.

۲ـ مرحوم «شیخ کفعمى» از «سیّد بن باقى» نقل کرده است که در شب بیست و یکم مى خوانى:

اَللّـٰهُمَّ صَلِّ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، وَاقْسِمْ لى حِلْماً یَسُدُّ عَنّى بٰابَ الْجَهْلِ،

خدایا بر محمّد و خاندان پاکش درود فرست، و روزیم کن چنان بردبارى که درهاى نادانى را به رویم ببندد،

وَهُدىً تَمُنُّ بِهِ عَلَىَّ مِنْ کُلِّ ضَلاٰلَةٍ، وَغِنىً تَسُدُّ بِهِ عَنّى بٰابَ کُلِّ فَقْرٍ،

و هدایتى که براى رهایى از گمراهى بر من منّت گذارى، و بى نیازى که به واسطه آن درهاى فقر را به رویم ببندى،

وَقُوَّةً تَرُدُّ بِهٰا عَنّى کُلَّ ضَعْفٍ، وَعِزّاً تُکْرِمُنى بِهِ عَنْ کُلِّ ذِلَّةٍ،

و توانایى که به واسطه آن هر ناتوانى را از من دور سازى، و عزّتى که به واسطه آن مرا از هر ذلّتى گرامى دارى،

وَرِفْعَةً تَرْفَعُنى بِهٰا عَنْ کُلِّ ضَعَةٍ، وَاَمْناً تَرُدُّ بِهِ عَنّى کُلَّ خَوْفٍ،

و مقامى که به واسطه آن از پستى ها بالا برى، و امنیتى که به واسطه آن هر ترسى را از من دور کنى،

وَعٰافِیَةً تَسْتُرُنى بِهٰا مِنْ کُلِّ بَلاٰءٍ، وَعِلْماً تَفْتَحُ لى بِهِ کُلَّ یَقینٍ،

و سلامتى که به واسطه آن هر بلایى را از من بازدارى، و دانشى که به واسطه آن درِ یقین را به رویم بگشایى،

وَیَقیناً تُذْهِبُ بِهِ عَنّى کُلَّ شَکٍّ، وَدُعٰآءً تَبْسُطُ لى بِهِ الْإِجٰابَةَ فى هٰذِهِ اللَّیْلَةِ، وَفى هٰذِهِ السّٰاعَةِ السّٰاعَةِ السّٰاعَةِ یٰا کَریمُ،

و یقینى که به واسطه آن شک و تردید را از من بزدایى، و دعایى که به واسطه آن درِ اجابت را در این شب و در این ساعت همین ساعت، همین ساعت به رویم بگشایى اى بزرگوار،

وَخَوْفاً تَنْشُرُ لى بِهِ کُلَّ رَحْمَةٍ، وَعِصْمَةً تَحُولُ بِهٰا بَیْنى وَبَیْنَ الذُّنُوبِ،

و خوفى که به واسطه آن رحمت ها را بر من بگسترانى، و عصمتى که به واسطه آن میان من و گناهان جدایى اندازى،

حَتّىٰ اُفْلِحَ بِهٰا بَیْنَ الْمَعْصُومینَ عِنْدَکَ، بِرَحْمَتِکَ یٰا اَرْحَمَ الرّٰاحِمینَ.

تا این که در میان معصومان نزدت رستگار شوم به رحمتت اى مهربان ترین مهربانان

۳ـ به فرموده «شیخ مفید»، در این شب صلوات بسیار فرستد و بر ظالمان و غاصبان حقوق آل محمّد (صلى الله علیه وآله) و همچنین بر قاتل امیرمؤمنان (علیه السلام) بسیار لعن و نفرین فرستد و براى خویش و پدر و مادرش و سایر مؤمنان دعا کند. ۴ـ دعا براى وجود مبارک امام زمان (علیه السلام) و فرج آن حضرت، یکى دیگر از اعمال این شب است. در روایتى که «سیّد بن طاووس» از حمّاد بن عثمان نقل کرده مى خوانیم: در شب بیست و یکم ماه مبارک رمضان به محضر امام صادق (علیه السلام) شرفیاب شدم، امام (علیه السلام) از من پرسید که آیا غسل کرده اى؟ گفتم: آرى،امام (علیه السلام) حصیرى طلبید و مرا نیز به کنارش فراخواند. آن حضرت (علیه السلام) مشغول نماز شد و من نیز نزدیک آن حضرت (علیه السلام) نماز مى خواندم. وقتى که از نمازها فارغ شدیم، آن حضرت دعا کرد و من آمین گفتم، و این کار ادامه داشت تا صبح طلوع کرد. امام (علیه السلام) اذان و اقامه گفتند و برخى از خدمتکاران را فراخواند و نماز صبح را به امامت آن حضرت (علیه السلام) بجا آوردیم.

امام صادق (علیه السلام) بعد از نماز، به تسبیح و تقدیس پروردگار پرداخت و بر پیامبر (صلى الله علیه وآله) درود فرستاد و براى مؤمنان دعا کرد؛ آنگاه به سجده رفت و ساعتى در سجده بود، و در آن مدّت جز صداى نَفَس حضرت چیزى را نمى شنیدم، سپس دعایى خواند از جمله در دعایش عرض کرد:

وَأسْألُکَ بِجَمیعِ مٰا سَأَلْتُکَ وَمٰا لَمْ أَسْأَلْکَ مِنْ عَظیمِ جَلاٰلِکَ، مٰا لَوْ عَلِمْتُهُ لَسَأَلْتُکَ بِهِ،

و از تو مى خواهم تمامى آنچه را که از تو خواسته بودم و آنچه را که به واسطه عظمت مقامت از تو نخواسته ام که اگر مى دانستم،

أَنْ تُصَلِّىَ عَلىٰ مُحَمَّدٍ وَأَهْلِ بَیْتِهِ، وَأَنْ تَأْذَنَ لِفَرَجِ مَنْ بِفَرَجِهِ فَرَجُ أَوْلِیٰائِکَ وَأَصْفِیٰائِکَ مِنْ خَلْقِکَ،

از تو مى خواستم (مى خواهم)، که بر محمّد و خاندان پاکش درود فرستى، و اجازه دهى در ظهور کسى که با ظهورش امور دوستداران و برگزیدگان از مخلوقاتت گشایش مى یابد

وَبِهِ تُبیدُ الظّٰالِمینَ وَتُهْلِکُهُمْ، عَجِّلْ ذٰلِکَ یٰا رَبَّ الْعٰالَمینَ.

و با ظهور او، ستمکاران را نابود و هلاک مى گردانى، اى پروردگار جهانیان در آن تعجیل فرما.

پس از آن که امام (علیه السلام) سر از سجده برداشت، عرض کردم: جانم به فدایت! شما براى فرج کسى دعا کردید که با فرج او گشایشى در کار دوستان و اولیاى الهى حاصل خواهد شد; مگر آن کس شما نیستید؟ امام (علیه السلام) فرمود: نه! او قائم آل محمّد است! آنگاه امام صادق (علیه السلام) نشانه هاى ظهورش را بیان کرد و در ادامه فرمود: «شب و روز، منتظر ظهور مولایت باش! زیرا خداوند هر روز در شأن و کارى است، و انجام کارى او را از کار دیگر باز نمى دارد». (وَ تَوَقَّعْ اَمْرَ صَاحِبِکَ لَیْلَکَ وَنَهارَکَ، فاِنَّ اللهَ کُلُّ یَوْم هُوَ فی شَأن، لا یَشْغَلُهُ شأنٌ عَنْ شَأن). نکته: از شب بیست و یکم، دهه آخر ماه رمضان شروع مى شود که بسیار پرارزش و مغتنم است. در هر شب از شب هاى این دهه، غسل مستحب است و روایت شده است که رسول خدا (صلى الله علیه وآله) در هر شب از شب هاى دهه آخر ماه رمضان غسل مى کرد. همچنین اعتکاف در مساجد جامع در این دهه مستحب است و فضیلت فراوان دارد و در روایتى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) اعتکاف در دهه آخر ماه رمضان برابر دو حج و دو عمره شمرده شده است.

رسول خدا (صلى الله علیه وآله) در دهه آخر ماه رمضان در مسجد معتکف مى شد بسترش را جمع مى کرد و آماده و مهیّا و بانشاط به شب زنده دارى و عبادت مى پرداخت (بسیارى از مسلمانان نیز در این امر به آن حضرت اقتدا مى کردند)، برخلاف آنچه بعضى از ناآگاهان مى پندارند که با گذشت شب هاى قدر برنامه ماه مبارک رمضان تمام شده است.